Të dhënat e analizuara nga BIRN tregojnë se mediat audiovizive, gjatë fushatës për zgjedhjet parlamentare të prillit, e injoruan kufizimin mbi minutazhin e reklamave politike, por shkeljet e kodit zgjedhor nuk u shoqëruan me sanksione.
BIRN
Partia Socialiste e udhëhequr nga kryesministri Edi Rama, fitoi në 25 prill një mandat të tretë të paprecendentë, pasi siguroi 48.7 për qind të votës kombëtare dhe 74 deputetë nga 140 vende në parlament.
Megjithë, Partia Socialiste në pushtet nuk ishte partia e vetme që shpenzoi shuma të mëdha në reklama televizive përpara zgjedhjeve.
Rivalët e tyre kryesor në opozitë, Partia Demokratike pati gjithashtu një fushatë të fuqishme propagande, duke i bërë zgjedhjet e 25 prillit një nga më të shtrenjëtat në historinë e Shqipërisë.
“Një financim për reklama politike në vlera të tilla rekord, kryesisht nga dy partitë e mëdha, PS dhe PD ka një ndikim të jashtëzakonshëm, jo vetëm në linjën editoriale por dhe te votuesit,” tha Elvin Luku, lektor për Media dhe Komunikim në Universitetin e Tiranës.
“Mediat shqiptare, përfshi ato kombëtare, kanë dëshmuar për vite me radhë se janë më shumë vulnerabël ndaj parave se ndaj objektivitetit dhe paanësisë në raportim,” shtoi ai.
Megjithatë, shpenzimet e mëdha për reklama nuk do të kishin qenë të mundura, nëqoftëse televizionet që i transmetuan ato, do të kishin respektuar kodin zgjedhor.
Kodi e kufizon kohën totale të reklamave politike në një televizion në 90 minuta për secilën parti politike.
Autoriteti i Mediave Audiovizive, AMA, enti rregullator i mediave, i bëri thirrje në mënyrë të përsëritur Komisionerit Shtetëror të Zgjedhjeve gjatë fushatës, që të ndërmerrte hapa kundër televizioneve shkelëse të ligjit; megjithatë, komisioneri nuk vendosi sanksione.
“Problemi kryesor është që partitë politike nuk kanë transparencë gjatë periudhës më të rëndësishmë, pra gjatë periudhës së fushatës zgjedhore,” tha Rigels Xhemollari, drejtor ekzekutiv i organizatës Qendresa Qytetare.
“Gjatë fushatës zgjedhore, ne nuk e dimë, nuk e masim dot, nuk reagojmë dot në kohë, kur partitë politike shfrytëzojnë kohën televizive në media,” shtoi ai.
Dhjetëfishimi i shpenzimeve
Reklamat televizive kanë qenë gjithmonë një nga zërat më të mëdhenj të shpenzimeve gjatë fushatave zgjedhore në Shqipëri.
Në zgjedhjet parlamentare të vitit 2017, dy partitë e mëdha, Demokratët dhe Socialistët, shpenzuan 62.2 milion lekë (€506,325) për reklama politike.
Shpenzimet për reklama politike dhe transmetime live, përbënin 31 përqind të shpenzimeve totale të partive politike gjatë fushatës zgjedhore.
Në një përpjekje për t’i kufizuar këto shpenzime dhe për ta balancuar garën midis partive të mëdha dhe të vogla, ekspertët propozuan ndalimin e reklamave politike përpara zgjedhjeve të prillit.
Megjithatë, Komisioni i Posaçëm i Reformës Zgjedhore i krijuar në vitin 2020 për të reformuar kodin zgjedhor i injoroi propozimet.
Në vend që ti kufizonin shpenzimet për reklamat politike në televizion gjatë fushatës, të dhënat e analizuara nga BIRN tregojnë se dy partitë e mëdha i kanë dhjetëfishuar shpenzimet, me gjasa duke vënë një rekord për fushatën më të kushtueshme të të gjitha kohërave në Shqipëri.
Duke përdorur të dhënat e monitorimit të medias të publikuara nga Autoriteti i Mediave Audiovizive, BIRN arriti të përllogariste se partitë politike kanë transmetuar 5 orë e 45 minuta reklama politike në televizion gjatë fushatës, nga 26 marsi në 24 prill.
Pjesë më e madhe e këtyre reklamave është paguar nga Partia Socialiste, e cila transmetoi 47.7 përqind të të gjithë reklamave politike të transmetuara në televizion gjatë fushatës.
Partia Demokratike në opozitë transmetoi 39.8 përqind. Lëvizja Socialiste për Integrim ishte e treta në distancë, me 4.2 përqind të kohës totale të reklamave të transmetuara gjatë fushatës.
Duke përdorur tarifat e reklamave të dorëzuara nga mediat në Komisionin Qendror të Zgjedhjeve gjatë fushatës, BIRN përllogariti se partitë shpenzuan rreth 6.5 milionë euro në reklama televizive gjatë fushatës.
Partia Socialiste ishte më dorëlëshuar, duke nxjerrë nga xhepi 3.1 milionë euro për reklama televizive, e ndjekur nga Partia Demokratike e udhëhequr nga Lulzim Basha, e cila shpenzoi 2.5 milionë euro.
Në total, Socialistët dhe Demokratët përbëjnë rreth 87.2 për qind të shpenzimeve për reklama televizive gjatë fushatës. Dhjetë parti dhe koalicione të tjera që garuan në zgjedhjet parlamentare, transmetuan reklama me kosto 870,062 euro.
Rigels Xhemollari i krahason partitë politike me korporatat e mëdha që nëpërmjet paketave të reklamave censurojnë raportimin kritik të medias. Ai tha se media duhet ti kërkojë llogari Edi Ramës dhe Lulzim Bashës.
“Ky është një fenomen që deri diku cënon gazetarinë e lire,” theksoi Xhemollari.
Përfituesit e mëdhenj të shpenzimeve për fushatën e reklamave të dy partive të mëdha ishin 6 televizione, në pronësi të 3 kompanive mediatike: Klan, Top Media dhe Vizion Plus.
Ato përfituan afro 3.4 milionë euro për reklamat e transmetuara ose 51 përqind e të gjithë shpenzimeve për reklama gjatë fushatës. Televizioni që transmetoi më shumë reklama ishte TV Klan, i cili përfitoi rreth 1.31 milionë euro nga reklamat politike, i ndjekur nga Top Channel.
“Televizionet nuk i trajtojnë partitë politike në mënyrë të barabartë,” tha Xhemollari. “Nëse një televizion ka marrë shumë reklama nga një parti politike, atherë çdo reagim ndaj kësaj partie gjatë fushatës zgjedhore do të jetë i paragjykuar dhe ndoshta do të jetë i cunguar,” shtoi ai.
Luku theksoi se paratë e shpenzuara në reklama politike gjatë fushatës përbëjnë rreth 17 për qind të tregut vjetor të reklamave në Shqipëri.
“Më shumë se 87% të kësaj shume (6.5 milionë euro) e kanë shpenzuar dy partitë e mëdha, PS dhe PD duke krijuar një disbalancë të jashtëzakonshme prezence në media në raport me partitë e tjera, veçanërisht me partitë e vogla, çka ndikon drejtpërdrejtë te votuesi,” tha ai.
KQZ e pafuqishme ndaj baronëve të medias
Kodi zgjedhor shkruan se marrëdhënia e partive politike me mediat audiovizive gjatë fushatës rregullohet me ligj dhe kufizohet për sa i përket mbulimit që i jepet partive politike dhe reklamave që ato mund të transmetojnë.
Ligji kërkon që entiteti politik që e transmeton reklamën të indetifikohet. Reklamat politike duhet të transmetohen mes intervaleve midis orës 15:00 me 17:00 dhe 21:00 me 24:00, dhe asnjë transmetues audioviziv nuk mund ti japë më shumë se 90 minuta reklama një partie gjatë periudhës 30 ditore të fushatës.
Megjithatë, të dhënat e analizuara nga BIRN tregojnë se transmetuesit në përgjithësi e injoruan kufizimin mbi volumin e reklamave gjatë fushatës.
Nga 17 televizionet që u morën në analizë nga BIRN, 11 media transmetuan me shumë se 90 minuta reklama për Partinë Socialiste në pushtet dhe 9 për Demokratët në opozitë.
Mesatarisht, çdo televizion transmetoi 149 minuta reklama për Partinë Socialiste dhe 125 minuta reklama për Partinë Demokratike.
Duke komentuar dështimin e Komisionerit Shtetëror të Zgjedhjeve për të ndërmarrë masa kundër mediave, Luku theksoi se kjo nuk është hera e parë që institucionet ose agjencitë publike qëndrojnë pasive dhe janë të pafuqishme kur vjen puna te sanksionet ndaj mediave që janë haptazi në shkelje të ligjit apo akteve nënligjore
“Pesha e Komisionerit është shumë e vogël kundrejt pronarëve të mediave, të cilët, nëse analizojmë strukturën e tyre pronësore vërejmë se nuk janë thjesht dhe vetëm aksionerë mediash, por të shtrirë në fushën e ndërtimit, telekomunikacionit, gazit e naftës, minerareve etj., pra me lidhje shumë të ngushta me drejtuesit në nivelin me të lartë politik,” tha ai.
“Sanksionet kundrejt mediave bëhen akoma më të vështira për KSHZ-në kur dihet që ky tejkalim minutazhi është bërë për dhe në favor të dy partive më të mëdha politike,” përfundoi Luku.
