Shpenzimet për arsim dhe trajnim vitin e kaluar janë pakësuar në 3,17 për qind të PBB-së në vitin 2024 (për dallim nga 3,58 për qind në vitin 2022), që është ende dukshëm nën mesataren e Bashkimit Evropian, 4.7 për qind. Buxheti i arsimit është ulur si pjesë e buxhetit të përgjithshëm të shtetit në vitin 2024 (9,15 për qind) krahasuar me vitin 2023 (11,7 për qind), citohet në Raportin Vjetor të Komisionit Evropian për progresin e vendit në fushën e arsimit.
Raporti vëren rënie të numrit të nxënësve – në shkollat fillore për 0,83 për qind dhe në ato të mesme për 2,52 për qind në fillim të vitit shkollor 2022/2023 krahasuar me vitin paraprak shkollor. Në vitin 2022/2023, në shkollat fillore kishte 185.099 nxënës (nga të cilët 89.676 femra) dhe 69.227 (nga të cilët 33.825 femra) në shkollat e mesme.
Vitin e kaluar, regjistrimi i fëmijëve nga tre deri në gjashtë vjeç në institucionet parashkollore është rritur për katër për qind, ndërsa kapaciteti i kopshteve publike dhe private është rritur për 1072 vende gjatë periudhës raportuese. Por norma aktuale prej 46 për qind, citohet në raport, është ende dukshëm më e ulët se objektivi i BE-së prej 96 për qind.
Në raport, KE-ja konstaton rezultatet e dobëta të testimit PISA të nxënësve 15-vjeçarë, të kryer nga viti 2022, të cilat janë publikuar në nëntor të vitit 2023.
“Ka një rënie të rezultateve të të nxënit të nxënësve në lexim, matematikë dhe shkencë në vend, si dhe një rënie në krahasim me vitin 2018. Në të tre testet, nxënësit në Maqedoninë e Veriut arritën rezultate më të ulëta se mesatarja e OECD-së. Rezultatet tregojnë një përqindje të lartë të nxënësve 15-vjeçarë që nuk arrijnë të demonstrojnë aftësi bazë (niveli 2) në lexim (73.6%), matematikë (66.2%) dhe shkenca natyrore (65.3%), citohet në Raport.
Lidhur me efikasitetin e sistemit arsimor theksohet nevoja për përmirësimin e mjediseve shkollore duke optimizuar dhe ristrukturuar rrjetin shkollor, ndërsa theksohet se do të miratohet një model i ri financimi për arsimin fillor, i zhvilluar nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës (MASH), qëllimi i të cilit është një rishpërndarje më efektive e fondeve nëpër komuna.
Edhe këtë vit, KE-ja thekson se ligjet e reja për arsimin dhe aftësimin profesional të mesëm, dhe ligji për arsimin e të rriturve nuk janë miratuar.
“Strategjia e Arsimit 2018-2025 është dokumenti kryesor që rregullon sektorin e arsimit, por mekanizmat e saj monitorues ende nuk janë të përcaktuar mirë. Objektivat dhe treguesit duhet të përmirësohen për të mundësuar një vlerësim adekuat të zbatimit të reformave, thekson Komisioni Evropian.
Është vlerësuar bashkëpunimi i kompanive, shkollave të mesme profesionale, dhomave të tregtisë dhe Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës për të mbështetur praktikën e nxënësve në kompani private, duke rezultuar në 568 paralele duale dhe 8242 nxënës të regjistruar në vitin shkollor 2023/2024.
KE vëren futjen e sistemit EMIS – Sistemi Informativ i Menaxhimit të Arsimit si një nga hapat e ndërmarrë nga shteti për transformimin digjital të sistemit arsimor, si dhe pajisjen e shkollave dhe futjen e teksteve digjitale në shkollat fillore.
“Autoritetet duhet të mundësojnë më tej zhvillimin e aftësive dixhitale gjatë arsimit fillor dhe të mesëm, si dhe të rrisin kapacitetet e institucioneve arsimore dhe kompetencat e mësuesve për të zhvilluar këto aftësi në përputhje me Planin e Veprimit të BE-së për Arsimin Digjital 2021-2027. Zhvillimi i kurrikulës për arsimin e mesëm duke përfshirë aftësitë e gjelbra është vonuar më tej, pasi Ligji për Arsimin e Mesëm ende nuk është miratuar”, citohet në raportin e KE-së.
Në arsimin e lartë, numri i studentëve të regjistruar mbetet i ulët – në vitin akademik 2022/2023 janë regjistruar 69.227 (nga të cilët 33.825 femra).
“Sfida kryesore mbetet përmirësimi i cilësisë së arsimit të lartë përmes zhvillimit të proceseve të akreditimit dhe sigurimit të cilësisë. Duhet të miratohet një model i ri për financimin e arsimit të lartë”, citohet në Raport.
Vendi vazhdoi të marrë pjesë në Erasmus+ dhe në vitin 2023, organizata nga Maqedonia e Veriut morën pjesë si aplikante ose partnere në 828 projekte të këtij programi arsimor të BE-së, si dhe në Korpusin Evropian të Solidaritetit, për një grant total të dakorduar prej 7.05 milionë euro. Vendi vazhdoi të marrë pjesë në grupet e punës të Zonës Evropiane të Arsimit 2021-2025.
Raporti gjithashtu thekson se Maqedonia e Veriut ka bërë njëfarë progresi në arsimin gjithëpërfshirës në shkollat fillore, se nga viti shkollor 2023/2024 nxënës me nevoja të veçanta arsimore janë regjistruar në shkollat e rregullta fillore dhe janë punësuar 820 asistentë arsimorë.
Sa i përket romëve si kategori vulnerabël, raportohet se në vitin shkollor 2023/2024 në arsimin fillor janë regjistruar 9657, në arsimin e mesëm 1970, ku rreth dy të tretat janë nxënës me bursë. Në arsimin e lartë janë dhënë 135 bursa për studentë romë.
Gjithashtu citohet se në periudhën raportuese autoritetet miratuan Strategjinë Kombëtare për Rininë për 2023-2027 së bashku me Planin e Veprimit për 2023-2025.
