“VETTING”
Si nisi historia e abuzimit me koncesionin
Pavarësisht propagandës për teknologjinë dhe zgjidhjen që do të ofronte në përpunimin e mbetjeve, në këto gjashtë vite impianti nuk ka dhënë rezultatet e premtuara.
Inceneratori është ndezur me hope duke zhbërë premtimin madhor për rilindjen mjedisore të Elbasanit që ka rritur malin me mbetje të patrajtuara.
Që arritëm në këtë pikë ku nuk ka më kthim pas ka pasur një pikë fillimi më herët.
Pasditja e 8 shkurriti të vitit 2014 do të sillte 1000 forca ushtarake dhe 76 mjete rrugëve të vendit nën moton ‘Shqipëria është e të gjithëve ta mbajmë atë të pastër’. Aksioni ishte urdhëruar nga ministri i Mbrojtjes në kuadër të një emergjence mjedisore.
Elbasani një ish qytete industrial u pranua si fakt nga institucionet dhe bashkia si qyteti më i ndotur dhe u shfrytëzua emergjenca. Një kërkesë e dërguar nga pushteti vendor u pranua nga Ministria e Mjedisit ky propozim për ndërtimin e një inceneratori me ndihmën e një bashkëpunëtori privat.
Pa kaluar 24 orë u pranua kërkesa për ta mbështetur financiarisht projektin.
“Kontrata në momentin fillestar kur është lidhur ka rezultuar se brenda ditës është hartuar draft kontrata është firmosur brenda ditës, dhe është konfirmuar për këtë lloj koncesioni dhe është lidhur marrëveshja për 7 vite për këtë lloj koncesioni”, sqaron juristja Hysaj.
Ditën tjetër kompania Integrated Technology Service (ITS) shpk kishte përgatitur raporti për incenerator të mundshëm në Elbasan, parametrat teknikë të të cilit përputheshin plotësisht me propozimin e Kryetarit të Bashkisë. 1 ditë më pas në derën e ministrisë së Mjedisit troket kompania Alb Tek Energy.
Komisioni prej 7 anëtarësh pas një muaji njoftojnë koncesionin e ndërtimit të inceneratorit.
Data dhe ngjarje të ngjeshura dhe të shpejta madje shpallja e emergjencës mjedisore sipas ekspertëve ka hije dyshime se realisht emergjenca u përdor dhe u stis enkas.
Faktikisht shpallja e emergjencës mbështetej edhe në një tjetër argument, në vendimin për shpalljen e emergjencës mjedisore kombëtare. Vendimi ishte marrë nga Komiteti i Menaxhimit të Integruar të Mbetjeve (KMIM), në 5 shkurt të vitit 2014. Të paktën, kështu ishte deklaruar publikisht.
Partive të interesuara Bashkia u ka kthyer përgjigje se nuk e disponon një dokument të tillë në arkivë.
Ia kërkuam edhe këtë dokument bashkisë, pasi ky vendim ishte në themel të bazës ligjore mbi të cilin mbështetej vendimi i Këshillit. Por bashkia më informoi se as ky dokument nuk ndodhej në arkivë.
Ka dyshime të arsyeshme se vendimi për shpalljen e emergjencës mjedisore dhe nxjerrja e forcave të armatosura për pastrim nuk ekzistonte se dhe se emergjenca nuk ka qenë shpallur kurrë.
Por kishte dhe një tjetër problem. Këshilli Bashkiak nuk mund ta shpallte emergjencën. Këtë të drejtë e kishte vetëm Komiteti (KMIM). Bashkia mund t’ia propozonte Komitetit (KMIM), por jo ta shpallte vetë.
Kësisoj, Komisioni për dhënien e koncesionit, luajti mes dy emergjencave: një emergjencë prej bashkisë dhe një tjetër prej KMIM. Këtë të dytën e mori të mirëqenë. Për të parën, pushteti vendor nuk legjitimohej që të shpallte emergjencë, as civile, as mjedisore.
Në tridhjetë vjet mungesë menaxhimi të mbetjeve urbane, çdo zgjidhje e skajshme gjykohet e pranueshme. Mungesa e përvojës ishte një e vërtetë publike, përderisa vendi nuk kishte patur inceneratorë. Por Ministria mund të kontraktonte ekspertë të jashtëm.
“Ajo që ndodhi në Shqipëri ishte aferë korruptive u bën bashkë për të gjetur një formë për të marr para” u shpreh eksperti Pano Soko
Kompetencat që i dhanë vetes dhe prokurimi pa shpallje në tavolinë
Në vitin 2014, zbatimi i projekteve për infrastrukturën e mbetjeve urbane dhe sigurimi i burimeve të financimit për trajtimin e tyre, nuk ishte përgjegjësi e Ministrisë së Mjedisit, por e Ministrisë së Transportit dhe Infrastrukturës. Ministria e Mjedisit kishte përgjegjësinë e monitorimit të mbetjeve, por jo përpunimin e tyre.
Pra, puna e Komisionit për dhënien e koncesionit dhe më tej, dhënia e të drejtës për ndërtimin e inceneratorit prej Ministrisë së Mjedisit, ishte e paligjshme, nëse nuk ekzistonte më parë një vendim i qeverisë i cili e caktonte Ministrinë e Mjedisit qartësisht si autoritet kontraktor. Komisioni duhej ta dinte këtë, ndaj dhe kërkoi ndihmën e Agjencisë së Prokurimit.
Çështja e dytë lidhej me procedurën e prokurimit. Komisioni përmendte procedurën “me negocim”, një procedurë e cila aplikohej rrallë dhe nën kushte të veçanta.
Juristja Hysaj sqaron se: “Nuk është e ligjshme kjo lloj forme por të shikohet në raport me të gjithë kohën dhe mënyrën për lidhjen e këtyre kontratave duket se ka pasur një studim paraprak në lidhje me shfrytëzimin e të ardhurave të paligjshme dhe mënyrën e shfrytëzimit të tyre.”
Kjo praktik konkurrimi është anti ligjore pasi Kompania Albtek Energy paraqiti ftesën për ofertë për procedurën “negocim pa shpallje paraprake të njoftimit ” për ndërtimin e inceneratorit të Elbasanit.
Mbete në errësirë se si lejoi qeveria që ministria të merrte guximin për ti dhënë vetes të drejtë kur ligji nuk e lejonte dhe për më tepër kur duhej ta mbështeste edhe me para
Pse nuk u njoftua, as në Buletinin e Njoftimeve Publike të APP-së.
Rregullat e prokurimit parashikonin përdorimin e kësaj procedure “në rastin e një emergjence mjedisore, të shkaktuar nga ngjarje e paparashikuar dhe që nuk i ngarkohen autoritetit kontraktor”.
Juristja Hysaj: Kanë vendosur disa rregulla dhe kritere që përcaktojnë formën e emergjencës mjedisore, gjithashtu kanë vendosur rregulla që përfshijnë politikën. Nuk e di se për cfarë duhej në një kontratë koncesioni duke u ndikuar nga politik pra në një kontratë civile të ketë përshkrim për ndikime politike. Çfarë do të thotë rrisk politik të gjithë pjesëmarrësit e kanë ditur që po shkelnin ligjin institucionet pjesëmarrëse dhe për të përjashtuar faktin e nënshkrimit dhe konfirmimin, brenda një dite kanë bërë tek përshkrimet e riskut ngjarjet apo ndikimin politik. Po të shohësh të drejtat dhe detyrimet kupton që koncesionari ka shumë të drejta ndërkohë autoritet kontraktor nuk ka asnjë të drejtë ka vetëm detyrime.
Është fakt publik, se situata e rënduar mjedisore në Elbasan nuk ishte pasojë e ngjarjeve ekstreme, të paparashikuara; as pasojë e moszbatimit të kërkesave ligjore nga bashkia.
Arritja e një procedure të mbyllur për eliminimin e konkurrencës apo kompanive të tjera në garë dhe stopuar aplikimin e teknologjive alternative për incenerimin e mbetjeve urbane. Kjo procedurë ishte një përjashtim i kontrollit të agjencive ta pavarura kushtetues. Ligji për Koncesionet ngarkonte Agjencinë e Trajtimit të Koncesioneve (ATRAKO) që t’i ndihmonte autoritetet kontraktore në vlerësimin e projekteve koncesionare.
I vetmi që e mori seriozisht emergjencën ishte partneri privat, kompania Albtek Energy.
Kompania pa eksperienca mori koncesionin
Për të marr një kontratë koncesionare, që vlen disa dhjetëra milionë euro, duhet të kesh një eksperiencë të caktuar. Pra, duhet të kesh kryer në momentin e firmosjes së kontratës disa punime të ngjashme.
Në momentin që kjo kontratë firmoset, kjo firmë shkon dhe kontrakton një kompani italiane. Në fakt kompania që ka sjellë inceneratorin e Elbasanit, është një furnitore nga Italia. Nuk është kompania që ka firmosur kontratën.
Kontrata është firmosur nga kompania Albtek Energy, e cila ka zero eksperiencë në fushën e inceneratorëve dhe trajtimin e mbetjeve, deri në momentin që ka lidhur kontratën me qeverinë shqiptare.
Dhe më tej punimet janë kontraktuar nga kompania ITS (Integreted Energy Services) e Klodian Zotos, i cili deri në atë kohë nuk ishte marrë me asgjë tjetër, vetëm me matëset e ujësjellësve apo me kompani zinxhir, që lidheshin me çështje rrjetesh, fibrash optike të lidhura me Mirel Mërtirin.
Por kompanisë i mungonte edhe kapitali
Pasi arriti të siguroi kontratën kompania shkon dhe merr kredi në një bankë të nivelit të dytë, pasi ka marrë një kontratë nga qeveria shqiptare dhe kjo zgjidhet nga një barrë siguruese.
Por, kush i paguan këto para, kur kompania nuk ka mundësi financiare?
Pra, kush e paguan këstin e kredisë? Se në momentin që merr një kredi me miliona euro siç është në rastin e Albtek Energy, të incenerarotit të Elbasanit, do të duhet të fillosh të paguash këstin, i cili shkon nga 500 apo 700 mijë euro në muaj.
Kalojnë pak muaj dhe është Qeveria shqiptare që i paguan paratë kompanisë Albtek Energy, sipas kontratës.
Eksperti Pano Soko sqaron se: Inceneratori i Elbasanit po qëndron aty si një vrimë e zezë që pop vazhdon aty të thith fonde publike.
Eksperti Beqir Kilo thekson se: “Janë rreth 1.5 milion tonë mbetje që janë në kushte të presionit temperaturës ato sa vinë dhe sa vinë elementet e rrezikshme që ato kanë i kalojnë nëpërmjet ujerave nëntokësor në lumin e Shkumbinit.”
Sot që flasim në këtë incenerator janë një numër shumë i lart punonjësish që paguhen për një ndërmarrje që nuk punon prej kohësh.
Anëtarja e Këshillit bashkiak u shpreh se: “Pse duhet që punonjësit të jenë në punë punonjësit të shtohen pagesat të kalojën këto para nga buxheti të merren dhe të gjitha bilancet të dalin me humbje pra duhet të shkëputej të gjitha bashkitë duhet të mblidhen për ta shkëputur.”
Para që shpërdorohen ndërkohë banorët dhe lumi Shkumbin po klith për ndihmë por zëri i tyre i dobët përball babëzisë është shumë i vogël për të ndryshuar dhe zhbërë malin e gjigand të mbetjeve.
