Interesi i enciklopedistit dhe filozofit gjerman nuk lidhej vetëm me gjuhën shqipe, sikurse njihet Lajbnici, por edhe me shqiptarët si popull dhe trevat e tyre.
Për shkak të natyrës së ashpër të territorit të tyre si dhe të karakterit të tyre gjysmë të egër shqiptarët nuk u janë nënshtruar në masë të madhe turqve dhe presin vetëm për një sinjal nga Perëndimi për t’u ngritur kundër sundimit turk – kështu shkruante në vitin 1672 Gottfried Wilhelm Leibniz (Lajbnic) në një nga shkrimet e tij të njohura në lidhje me popullisitë e krishtera në Perandorinë Osmane. Interesi i enciklopedistit dhe filozofit gjerman nuk lidhej pra vetëm me gjuhën shqipe, sikurse njihet Lajbnici kryesisht në historinë e albanologjisë, por edhe me shqiptarët si popull dhe trevat e tyre.
Interesi për gjuhën shqipe
Në disa letra në periudhën 1704-1715 Gotfrid Vilhelm Lajbnici ka shprehur disa mendime rreth diakronisë së gjuhës shqipe. Me shënimet e tij për prejardhjen e gjuhës shqipe, për përkimet dhe marrëdhëniet e saj me gjuhë të tjera indoeuropiane dhe njëkohësisht për mëvetësinë e saj nga gjuhët sllave apo greqishtja, ai nxiti në radhët e studiuesve debatin shkencor për origjinën e gjuhës shqipe dhe vendin e saj në familjen e gjuhëve indoeuropiane. Po ashtu ai është edhe nismëtari i tezës së origjinës ilire të gjuhës shqipe.
Populli dhe trevat e shqiptarëve
I pajisur me dije të mëdha enciklopedike shënimet për shqiptarët dhe trojet e tyre gjenden që në shkrimet relativisht të hershme të Lajbnicit. Por më pas shqiptarët do të zënë vend në shkrimet e tij politike me një synim të caktuar. Fjala është për Perandorinë Osmane dhe parandalimin e rrezikut prej turqve për Evropën dhe për mundësinë e përfshirjes së popullsive të krishtera, ndër të tjera edhe të shqiptarëve të krishterë, në luftë kundër Portës së Lartë. Pas këtij shkrimi në vitin 1672, ai merret më intensivisht me shqiptarët gjatë një qëndrimi në Vjenë në periudhën 1688-1689.
Rast i favorshëm për Portën e Habsburgëve
Në një memorandum për kaizerin austro-hungarez Leopoldi I, në shtator 1688, ai pasi përshkruan historinë e vendit dhe të shqiparëve nga antikiteti deri tek lufta e tyre dhe e Skëndërbeut kundër turqve, ai thotë se tani është një rast i favorshëm për Portën Habsburgase që ta përfshijnë këtë vend të mrekullueshëm përgjatë Adriatikut në territorin e perandorisë. Si arsye ai sjell jo vetëm pozitën strategjiko-politike të këtij rajoni, që do t’i hapte Perandorisë Austro-Hungareze hapjen e një rruge të re tregtare detare, por edhe tokat pjellore të rajonit, leshin shqiptar që nuk është aspak më pak i vlefshëm se ai spanjoll dhe që mund të përdoret për prodhimin e veshjeve dhe ushtarët që mund të rekrutohen në ato zona, të cilët pasi të kenë mësuar të respektojnë urdhërat dhe t’i binden disiplinës sipas modelit perëndimor, nuk do të mbeteshin pas të tjerëve.
Jo vetëm interesa shkencore
Nga këndvështrimi i sotëm ky memorandum ka orientim kolonialist apo imperialist, aq më tepër që zhvillimet e mëvonshme politiko-ushtarake në Ballkan dhe politika e zgjerimit e Portës Habsburgase përkojnë në shumë pika me idetë e Lajbnicit. Duke përshkruar pozitën e favorshme strategjike dhe përfitimet e mundshme tregtare për të tërhequr vëmendjen e Habsburgëve për Ballkanin Perëndimor, Lajbnici duket se synon jo vetëm çlirimin e këtij rajoni prej osmanëve, por edhe përfshirjen e tyre nën protektoratin e Portës Habsburgase. Ai vetë duket se, si edhe ndonjë studiues tjetër më vonë, ka dashur t’i shfrytëzojë ambiciet politike të monarkisë austro-hungareze për të nxitur karrierën e tij dhe për të financuar studime të mëtejshme. Në periudhën kur përpiloi këtë memorandum enciklopedisti dhe filozofi Lajbnic synonte të tërhiqte vëmendjen e Perandorit -kaizerit Leopoldi I për të kapur ndonjë pozicion të përshtatshëm në oborrin perandorak të Austro-Hungarisë./DW
