Ishte viti 1986. Bota e magjepsur nga kometa e Haley, e frikësuar nga fatkeqësia në centralin bërthamor të Çernobilit, i hutuar nga “vëllimi” i Mikhail Gorbaçovit, qëllimi i të cilit ishte modernizimi i Bashkimit Sovjetik.
Për reforma efektive dhe shfaqjen e një krize shumëdimensionale, kërkuan edhe autoritetet jugosllave, por pa rezultate të prekshme. Toka u kërcënua nga kolapsi ekonomik, standardi i jetesës po binte me shpejtësi, borxhi po grumbullohej, shteti ishte duke falimentuar.
Autoritetet shtetërore jo funksionale me një administratë të rëndë, të zhytur në burokraci, nuk mund të bien dakord se cila është dalja nga situata aktuale.
Refomat ishin të domosdoshme, por udhëheqja gjithnjë e më e dobët dhe më e paqëndrueshme mbështetej mbi privilegjet e fituara.
Dhe papritmas, në fund të shtatorit të atij viti, ka një shpëtim për ta, i cili përfundimisht i bashkoi krerët jugosllavë dhe serbë, shtetërorë dhe partiakë.
Sipas komandës, të gjitha problemet e jetës, politike, ekonomike, kushtetuese harrohen. Për të gjithë muajin, i gjithë vendi po merret me këtë dokument dhe të gjithë janë unanim në vlerësimin se qëllimi i saj është të shkëpusë Jugosllavinë.
Dhe nga ajo kohë e tutje, deri në ditët e sotme, Serbia dhe serbët do të shpallen fajtori kryesor dhe i vetëm.
Nëse është sesioni i tetë, shpërbërja e Lidhjes së Komunistëve në kongresin e jashtëzakonshëm të 14-të ose rolin e Slobodan Millosheviqit në takimet e presidentëve të republikave, në të cilat u vendos e ardhmja e vendit.
Dhe çfarë ndodhi?
Rregullat e lojës jugosllave, siç përcaktohen nga Tito dhe Partia, nuk ishin aspak më të njëjta. Në skenën ndërkombëtare, çarje në rritje në bllokun lindor dhe revolucioni teknologjik në Perëndim shpallin një përmbysje globale të rendit botëror ekzistues në të cilin Jugosllavia humbi rëndësinë e saj.
Fundi i kongresit komunist në Qendrën Sava të Beogradit, në janar 1990, ishte fillimi i një sistemi shumëpartiak në Republikën Socialiste Federale të Jugosllavisë (RSFJ).
Franjo Tugjman, në Asamblenë e parë të HDZ-së në shkurt të vitit 1990, thotë: “Shteti i pavarur i Kroacisë nuk ishte vetëm rezultat i krijimit fashist, por edhe shprehje e aspiratave historike të popullit kroat”.
Në zgjedhjet parlamentare në Slloveni, më 8 prill 1990, opozita e bashkuar fitoi – DEMOS. Për herë të parë, pas 50 vjetësh, një organizatë jo komuniste erdhi në pushtet. Milan Kuçan, një udhëheqës komunist për një kohë të gjatë, u zgjodh President i Sllovenisë në të njëjtat zgjedhje.
Në maj, HDZ udhëhoqi Tuxhmanin për të fituar zgjedhjet në Kroaci. Në fund të vitit është miratuar një kushtetutë e re që e pranon Republikën e Kroacisë si “shtet kombëtar të popullit kroat”.
Serbët, si njerëzit përbërës në kushtetutën e mëparshme, u bënë minoritet kombëtar.
Një referendum i paligjshëm po thirret në Kosovë ku shpallet jokushtetuese për republikën. Më 5 korrik 1990, Kuvendi i Serbisë shpërndan Kuvendin e Kosovës, për shkak të vendimeve të saj jokushtetuese dhe të paligjshme.
Populli serb në Krajinë, në një referendum më 19 gusht, me më shumë se 90 përqind të votave, shprehin autonominë e këtij rajoni në Kroaci. Këshilli Kombëtar Serb njoftoi rajonin autonom serb të Krajinës më 1 tetor.
Në Kroaci dhe Bosnje Herzegovinë, paqëndrueshmëria politike, konfliktet gjithnjë e më të shpeshta dhe grindjet e udhëheqjeve i kalojnë jetës së përditshme të qytetarëve. Në të gjitha pjesët e Jugosllavisë, pyetja – nëse do të ketë luftë?
Presidenca e RSFJ-së, në një përbërje të zgjeruar me frontmenët e republikave, është ulur, raporton “Vestinet”, transmeton Periskopi. Problemet e vjetra dhe të reja nuk zgjidhen, ato vetëm komplikohen më tej. Pas historisë së demokracisë dhe reformës, shumica e tyre janë aspirata të krijuara nga shteti, të frymëzuara nga mitet e ndryshme të së kaluarës.
Si një mundësi për të lënë këtë post-pozicion, propozohet (Milan Kuçan dhe Franjo Tuxhman) të mbajnë një sërë takimesh të presidentëve të të gjashtë republikave jugosllave, me shpjegimin se marrëveshja do të jetë më e lehtë për t’u arritur brenda rrethit të pak njerëz të cilët në të njëjtën kohë janë në gjendje të zbatojnë zgjidhje të dakorduara.
Takimi i parë u mbajt në Split më 28 mars 1991 dhe i fundit në vilën “Stojçevac” pranë Sarajevës më 6 qershor të vitit 1991.
Ndërkohë, ka konflikte të mëdha dhe të vështira të armatosura, së pari në Pakrac, pastaj në rajonin e liqeneve të Plitvicës, pastaj në Borovo Selo. Sllovenia shkoi në një rrugë të paqëndrueshme për pavarësinë dhe një referendum mbi pavarësinë u zhvillua në Kroaci më 19 maj.
Për këtë arsye, kjo mbledhje e Presidentit të Republikës së Sarajevës është jashtëzakonisht e rëndësishme. Në axhendë ishte një propozim i përbashkët i Alija Izetbegoviq dhe Kire Gligorova – “Platforma për komunitetin e ardhshëm jugosllav”.
Ishte një kompromis mekanik i zgjidhjeve federale dhe konfederate, “se republikat sovrane formojnë një bashkim shtetëror që do të kishte një subjektivitet juridik ndërkombëtar, edhe pse subjektiviteti origjinal do t’i përkiste republikave”.
Propozimi parashikon gjithashtu një afat kohor për zbatimin – prej një deri në pesë vjet.
Kjo ishte shumë e rëndësishme sepse shtyu realizimin e vendimeve të marra tashmë për shpalljen e pavarësisë së disa republikave dhe atë që ishte në momentin më të rëndësishëm u shtynë konfliktet e armatosura që vareshin në ajër.
Dokumenti i publikuar në publik merr rëndësinë e justifikuar të shansit të fundit për mbijetesën e Jugosllavisë. Ishte më se e qartë se ai që nuk pranoi një kompromis të tillë do të mbante përgjegjësinë për shpërthimin e përgjakshëm që ishte në prag.
Momir Bulatoviq në librin “Rregullat e Sjelljes”, bazuar në shënimet e stenogramit nga ky takim, shkruan:
“Dokumenti pritej të refuzohet normalisht nga Presidenti Millosheviq dhe unë, siç e kishin bërë tashmë anëtarët serbë të Presidencës së Bosnje Hercegovinës, duke votuar kundër në seancën në të cilën ishte propozuar kjo ide… Në takim, pas shpjegimeve hyrëse, Tuxhman votoi për herë të parë. Ai tha se ky dokument fillon nga sovraniteti i republikave, të cilat Kroacia po përpiqet, prandaj është e pranueshme për të. Ai kërkoi që Millosheviq dhe Bulatoviq të deklarohen menjëherë, sepse nëse ata votonin (dukej se e prisnin) kundër, atëherë është më mirë të mos humbisni kohën. Kur Millosheviq pranoi Platformën (‘si një bazë e mirë për punë të mëtejshme’), Tugjman nuk la asgjë tjetër veçse të tërhiqte pëlqimin e tij të mëparshëm. Nuk ishte aspak në lidhje me arritjen e një marrëveshje, por vetëm për gjetjen e fajit për mungesën e tij. Sllovenia dhe Kroacia nuk donin asgjë përveç pavarësisë së plotë dhe njohjes ndërkombëtare.”
Pesëmbëdhjetë ditë pas takimit në Sarajevë më 21 qershor 1991, James Baker, sekretar i shtetit të SHBA’së – “mbështeti një Jugosllavi demokratike dhe unike, që do të arrihej përmes një marrëveshjeje”.
Ai veçanërisht theksoi se Amerika nuk do të njihte vendime të njëanshme separatiste, të cilat kishin të bënin me vendimet e Sllovenisë dhe Kroacisë për shkëputjen nga Jugosllavia.
Si pasojë e një qëndrimi kaq të qartë të vendit më të fuqishëm në botë, Këshilli Ekzekutiv Federal (Presidenti Ante Markoviq), i cili përbëhej nga ministrat nga Sllovenia dhe Kroacia, më 26 qershor vlerësoi se vendimet për pavarësinë e Sllovenisë dhe Kroacisë ishin të paligjshme.
“Ai vlerësoi se duhet të respektohet një regjim uniform për mbrojtjen e kufijve të jashtëm dhe urdhëroi APJ-në dhe MUP-in federal të zbatojnë këtë vendim “- shkruan Momir Bulatoviq.
Të nesërmen, më 27 qershor, pati një konflikt midis njësive të JNA’së dhe Mbrojtjes Territoriale të Sllovenisë. “Lufta shtatë-ditore” në Jugosllavi filloi shpërbërjen formale të Jugosllavisë. Pjesa tjetër është histori dhe një bandë e zemrave të brendshme, për të cilat Serbia mbetet fajtori më i madh për një luftë të përgjakshme civile./Periskopi/
