Mario Vargas Llosa, romansieri peruan, u nderua me çmimin Nobel për letërsinë në vitin 2010. Romani i tij i fundit është “Lagjia”. Ai u intervistua për The WorldPost nga Michael Skafidas, gazetar dhe profesor i literaturës krahasuese në City University të Nju Jork’ut.
WorldPost: Në romanin tuaj të fundit, “The Neighborhood”, ju rindërtoni tmerrin dhe korrupsionin, por edhe hedonizmin, pasi Alberto Fujimorit fitoi zgjedhjet në Peru, në vitin 1990. Në rrëfimin tuaj, seksi dominon si një akt mbijetese dhe si reagim ndaj shtypjes.
Mario Vargas Llosa: Ky ishte realiteti sepse shoqëria peruane në atë kohë u bë subjekt i terrorizmit, shtypjes dhe diktaturës së Fujimorit. Brutaliteti u zgjerua në të gjitha nivelet e shoqërisë. Kishte një shtrirje të rreptë që prodhoi këtë shpërthim të jashtëzakonshëm të jetës seksuale dhe seksualitetit në hapësirat private, aty ku edhe duhej jetë. Ishte e vetmja mënyrë përmes së cilës mund t’i shpëtonit kërcënimit të tmerrshëm të botës reale.
Gjatë atyre viteve, të gjitha parimet dhe kufizimet morale u zhdukën. Ishte një kohë e shpërthimit të një lirie të tmerrshme. Në romanin tim, kam dashur të përshkruaj këtë paradoks. Unë gjithashtu përshkrova se në ato vite, gazetaria e verdhë u përdor nga diktatorët për të krijuar paralizë në mesin e kundërshtarëve.
WorldPost: Si fitues i çmimit Nobel, cili ishte reagimi juaj ndaj vendimit të jashtëzakonshëm të Akademisë Suedeze për të mos dhënë çmimin Nobel për letërsinë këtë vit për shkak të skandalit të abuzimit seksual që prek disa nga anëtarët e saj?
Vargas Llosa: Unë kurrë nuk mendova se ky lloj skandali do të ndodhte në Suedi! Ne kemi stereotipizuar vizionin e vendeve. Megjithatë, tani shohim se suedezët janë edhe njerëz, dhe kështu këto gjëra mund të ndodhin edhe në Suedi. Ka qenë një tronditje për shumë njerëz dhe është për të ardhur keq që nuk ka çmime Nobel për letërsi këtë vit. Por do të jepen dy çmime vitin e ardhshëm, dhe ky është një kompensim.
WorldPost: Kjo duket pjesë e një lloj revolucioni kulturor që po ndodh sot me lëvizjen #MeToo. A bashkëndjeni me këtë?
Vargas Llosa: Natyrisht, mendoj se është e drejtë të denoncosh abuzimet kundër grave. Këto abuzime janë kudo, kështu që unë kam simpati të plotë për këtë lëvizje për sa i përket drejtësisë, demokracisë, barazisë më të madhe të mundësive për gratë dhe burrat.Por, feminizmi tani ka një lloj problemi. Ajo është bërë shumë sektare, shumë dogmatike dhe mendoj se duhet t’i kritikoni dhe t’i kundërshtoni këto tendenca. Për shembull, kohët e fundit kemi pasur një debat të madh në Spanjë, kur një grup feministësh sulmuan “Lolita” të Nabokovit, të cilën unë mendoj se është një nga romanet më të mëdha të shekullit të 20-të. Ata e sulmuan atë, sepse ata pretendojnë se personazhi kryesor është një pedofil. Me këtë kriter, literatura do të zhduket. Është groteske! Nëse e respektoni letërsinë ju duhet të pranoni jo vetëm vizionin shumë idealist, altruist të qenieve njerëzore, por edhe vizionin e tyre infernal.Georges Bataille ka thënë se në qeniet njerëzore ekzistojnë engjëjt dhe demonët. Ndonjëherë engjëjt janë të rëndësishëm, por për letërsinë, djajtë janë gjithashtu të rëndësishëm. Letërsia është një dëshmi për atë që duam të fshehim në botën e vërtetë. Kjo është raison d’être e letërsisë. Ju nuk mund të sulmoni literaturën për veset, paragjykimet, dhe budallallëqet tona. Mendoj se kjo është shumë e rëndësishme, sepse jam i bindur se zëri i lëvizjes feministe duhet të dëgjohet, por nuk e pranoj idenë e censurës për letërsinë apo për kulturën në përgjithësi.
WorldPost: Në esenë tuaj të vitit 2015, “Civilizimi i Spektaklit”, ju shkruani me keqardhje të thellë për ndikimin e papërfillshëm të ideve në botën e sotme. Ky ese ju dha etiketën e një “progresofobi”, premisa e së cilës “Shënimet për vdekjen e kulturës” është hedhur poshtë gjerësisht nga brezi i ri. A janë ata të gabuar?
Vargas Llosa: Po, sepse ata janë rritur në një kulturë ku imazhet janë shumë më të rëndësishme se idetë, kështu që ata rezistojnë superioritetin e ideve. Për herë të parë, në një kulturë krejtësisht globale, pa dallime midis Lindjes dhe Perëndimit, jemi të gjithë pjesë e kësaj kulture të re në të cilën imazhet janë protagonistët e mëdhenj.Të rinjtë sot tentojnë të mendojnë se imazhet mund të formojnë qytetarë modernë dhe kreativë. Ato nuk e bëjnë këtë. Imazhet krijojnë një qytetar pasiv, shumë më lehtë të zbutur se sa qytetari i formuar nga idetë. Jam i bindur se idetë janë shumë më të rëndësishme sesa imazhet. Gjatë jetës time, unë kam qenë dëshmitarë i fuqisë së ideve – dhe betejat vendimtare mbi idetë që zhilloheshin mes intelektualëve publikë.Disa prej tyre u magjepsën nga komunizmi dhe marksizmi. Megjithëse dominues për një kohë, këta intelektualë, në të vërtetë, ishin kundër progresit të vërtetë. Kjo është lënda e një libri autobiografik të cilin jam duke shkruar e ku unë e përshkruaj evolucionin tim politik nga marksizmi i adoleshencës sime drejt demokracisë dhe pastaj tek liberalizmit. Ka shtatë ese rreth shtatë mendimtarëve liberalë, të cilët ishin shumë të rëndësishëm për evolucionin tim, mes tyre Adam Smith, José Ortega y Gasset dhe Isaia Berlin. Këto janë raste të intelektualëve që i rezistuan tendencës radikale të së majtës që përfundoi në katastrofë sociale.
WorldPost: Romani juaj i parë, “Koha e Heroit”, botuar në vitin 1962, ishte në njëfarë mënyre fillimi i evolucionit tuaj letrar të themi më luftarak. Zemërimi juaj ndaj babait tënd autoritar dhe establishmentin ushtarak Peruan përcakton tonin e zërit tuaj letrar. A do të pajtoheshit?
Vargas Llosa: Kjo është e vërtetë. Në atë kohë, unë isha shumë i ndikuar nga idetë e Sartrit – që fjalët janë akte dhe që shkruani gjëra që mund të bëjnë ndryshime në histori ose të zgjidhin problemet. Shkrimi ishte një mënyrë për të marrë pjesë në krijimin e një lloji tjetër të shoqërisë: më e lirë, më e drejtë, më liberale. Ato ishin ide shumë me ndikim për një shkrimtar të ri si unë që erdhi nga një vend i botës së tretë ku literatura kishte një audiencë kaq të vogël.Kështu, idetë e Sartrit më inkurajuan të bëhesha shkrimtar dhe më bëri të kuptoj se shkrimi nuk ishte vetëm për të krijuar kënaqësi, por edhe për një mjet për ndryshim. Kishte shumë naivitet në këto ide, por mendoj se mendimtarët ekzistencial në atë kohë ishin shumë inkurajuese për shkrimtarët e rinj, veçanërisht në vendet e botës së tretë.
WorldPost: Prozatorja Nadia Gordimer, laureate e çmimit Nobel, njëherë kishte thënë se romancieri është “historiani i të parregjistruarve”. A është kjo mënyra se si e shihni edhe ju?
Vargas Llosa: Absolutisht, kjo është një përkufizim shumë i mirë. Historia dhe letërsia janë fytyrat e një monedhe. Ato janë aq afër, dhe në shumë raste, versioni letrar i një pjese historike mbizotëron mbi atë të historianit. Për shembull, ne besojmë se Tolstoi ka absolutisht të drejtë kur përshkruan luftërat e Napoleonit në letërsi. Ndoshta historianët janë më të saktë, por nuk ka rëndësi. Mënyra se si literatura ngop imazhin është ajo që ka rëndësi.Më pëlqen letërsia që është ende shumë pranë përvojave të gjalla. Nuk më pëlqen shumë ideja e shkrimtarit të izoluar plotësisht, e izoluar në një bibliotekë. Unë mund të lexoj dhe të kënaqem me këta shkrimtarë, si për shembull Jorge Luis Borges, por nuk dua të jem ky lloj shkrimtari.Të gjithë shkrimtarët janë autobiografikë. Në disa shkrimtarë, kjo është më e qartë dhe e dukshme, në të tjerat më të fshehura. Por unë nuk mendoj se mund të trilloni diçka nga asgjë. Piknisja kryesore është gjithmonë kujtesa personale e përvojës aktuale.
Kjo intervistë, është realizuar nga The WorldPost, partner i Institutit Berggruen dhe The Washington Post./Përktheu: Periskopi
