Treguesi për vitin 2018 i Njohurisë për Median (2018 Media Literacy index) i Institutit të Shoqërisë së Hapur (Open Society Institute) në Sofie thotë se vendet e Ballkanit janë vendet që bien më lehtë pre e lajmeve të “stisura” (fake news) në Evropë, si rrjedhojë e mediave të tyre që mbahen nën kontroll (nuk janë të lira), niveleve të ulëta të arsimimit dhe niveleve të ulëta të besimit në shoqëri.
Vendet e Ballkanit janë vendet më të pambrojtura në Evropë ndaj lajmeve të stisura dhe dukurisë së “përtej së vërtetës (post-truth)”, thuhet në një raport që fajëson mediat e kontrolluara së tepërmi nga shteti apo interesat e biznesit, mangësitë arsimore dhe nivele në përgjithësi të ulëta të besimit në shoqëri.
Këto janë përfundimet kryesore të Treguesit të Njohurisë për Median të hartuar nga Instituti i Shoqërisë së Hapur në Sofie.
Marin Lessenski, i cili është drejtor i programit të Politikave Evropiane të Institutit të Shoqërisë së Hapur në Sofie, thotë se për një vit të dytë radhazi, treguesi vlerëson potencialin e qëndrueshmërisë së 35 shoqërive evropiane ndaj keqinformimit duke përdorur tregues të lirisë mediatike, arsimit dhe besimit ndërnjerëzor.
Ai thotë se liria mediatike është një faktor i rëndësishëm në trajtimin e dukurisë së lajmeve të stisura, por që shpesh tejkalohet.
Nivelet e arsimimit janë jetike kur vjen punë për nivelet e përgjithshme arsimore dhe një trajnim të veçantë për njohurinë për median. Midis të dyjave ka një lidhje që mund të vërehet.
“Nuk e dimë me siguri se cili është drejtimi i kësaj marrëdhënieje, por jemi të sigurt se ka një. Ne supozuam se kur niveli i arsimit ose liria e medias rritet edhe tjetra do të pasojë”, tha Lessenski për “BIRN”.
Autori tha treguesi mat qëndrueshmërisë ndaj dukurisë së përtej së vërtetës, lajmeve të stisura dhe pasojave sociale të tyre; jo të masë njohurinë për mediat në vetvete, faktorët që e parashikojnë atë – niveli i arsimimit, gjendja në të cilën ndodhet media, besimi në shoqëri dhe përdorimi i mjeteve elektronike e pjesëmarrjes në vendimmarrje nga publiku. Nivelet e arsimimit matet nga mesatarja e pikëve të testit të PISA-s për njohuritë bazë (shkrim, lexim, aritmetikë).
Sipas treguesit për vitin 2018, vendet nordike janë të pajisurat më mirë së çdo vend tjetër për t’u bërë ballë lajmeve të stisura, kryesisht pasi kanë vlerësime të larta për sa i përket arsimit të lartë dhe lirisë së medias.
Raporti citon Estoninë ne Evropën lindore si një vend me një vlerësim të lartë për sa i përket arsimit të lartë dhe lirisë së medias, që shquhet nga vendet e tjera në rajonin e Evropës qendrore dhe lindore.
Treguesi i vendos të gjitha vendet e Ballkanit të gjysmën e poshtme të shkallës matëse së këtij treguesi, me Greqinë dhe Rumaninë që janë performuesit “më të mirë” ne vendin e 27-të dhe të 28-të përkatësisht, të ndjekura nga Serbia, Bullgaria, Mali i Zi, Bosnja, Shqipëria, Turqia and Maqedonia.
Këto dy të fundit kanë marrë vlerësimin me të keq. Sipas raportit, kjo vjen për shkak të nivelit të ulët të lirisë se medias në Turqi dhe për vlerësimin e ulët në arsimim në rastin e Maqedonisë.
“Ka një përkim të dukshëm të faktorëve përkeqësues ndërmejt të gjitha vendeve në rajon”, shtoi Lessenski.
Treguesi vëren një përmirësim të ngadaltë në pjesën më të madhe të vendev ballkanike që nga viti 2017. Ndërkaq, Bullgaria dhe Rumania kanë mbetur në vend, ndërsa Serbia, Mali i Zi dhe Rumania po shkojnë mbrapa.
Rënia e përgjithshme e besimit në institucione dhe tek bashkëqytetarët është duke dëmtuar vlerësimet për vemdet balkanike.
“Lajmet e stisura dëmton besimin dhe lidhet me polarizimin në rritje në shoqëri”, paralajmërohej në raport, ku më tej thuhej se dukuria prish dhe dëmton cilësinë e debateve politike.
Ndërsa në raport parashtrohen një sërë propozime për rregullim dhe vetë-rregullim për të trajtuar dukurinë e lajmeve të stisura, aty thuhet gjithashtu se mënyra më e mirë për të ecur përpara është duke mbështetur median e lirë.
“Sa më i kontrolluar të jetë terreni mediatik, aq edhe më i gjerë është rrejti i shtrembërimeve dhe aq më pak janë shanset për të pasur informacion dhe këndvështrime të shumëllojshme”, përfundohet në raport.
