-Ditari i një irlandezi për Princin Vilhelm të Shqipërisë
Nga Kieran Cooke, Irish Times
Disa monarkë janë vrarë, disa janë larguar nga froni dhe të tjerët janë detyruar të emigrojnë. Ka pak njerëz që vuajtën poshtërimin e përjetuar nga Princi I-rë Vilhelm i Shqipërisë, që u kurorëzua mbreti e parë i vendit në shkurt të 1914.
Në fillim të vitit 1914, retë e luftës po mblidheshin në Evropë. Fuqitë e Mëdha – Austro-Hungaria, Britania, Franca, Rusia, Gjermania dhe Italia – kërkuan të shmangin përhapjen e konflikteve në Ballkanin e poshtëm, që u krijuan pas shpalljes së pavarësisë së shtetit të ri shqiptar nga shpërbërja e Perandorisë Osmane.
Një shtet i ri nuk mund të ekzistonte pa një mbret. Fuqitë e Mëdha, nën drejtimin e britanikëve dhe pa një përfaqësim të shqiptarëve, morën në konsideratë kandidatë të ndryshëm mes familjeve mbretërore të Evropës; lajmërimi se kërkohej një monark u vendos edhe në shtypin britanik.
Më në fund Princi Vilhelm Vid, një mbret i vogël gjerman, u konsiderua i përshtatshëm. Pas disa ngacmimeve dhe ryshfetit të shqiptarëve, princi me mustaqe të gjata, 37-vjeçar, së bashku me gruan dhe dy fëmijët e vegjël, u nisën për në Shqipëri.
Këtu hyn në lojë figura e Duncan Heaton-Armstrong, që përshkruan veten si një irlandez dhe një ushtarak profesionist.
Megjithëse i lindur në Austri, Heaton-Armstrong kishte lidhje të forta irlandeze, që rridhnin nga ana e babait të tij nga një linjë e gjatë aventurierësh, të cilët kryesisht ishin të bazuar në Tipperary dhe të cilët kishin fituar dhe kishin humbur pasuri të mëdha ndër breza.
“Isha duke bërë qitje me armë me një kushëri në Prusi kur çështja shqiptare u bë akute”, shkruan Heaton-Armstrong në librin e tij mbi Shqipërinë (Mbretëria e Gjashtë Muajve, IB Tauris Books). Ai aplikoi për punën e sekretarit privat të mbretit të ri shqiptar. Ai fliste rrjedhshëm disa gjuhë evropiane dhe, si një protestant irlandez, shihej si një neutral në Ballkan, Heaton-Armstrong u ul si pjesë e rrethit mbretëror tnë portin shqiptar të Durrësit – tani i quajtur Durrës – në mars të vitit 1914.
Në fillim gjërat shkuan mirë për palën mbretërore. Mbreti i ri dhe familja e tij, së bashku me Heaton-Armstrong dhe një shërbëtor anglez, një rrobaqepës arab dhe një këpucar gjerman, u vendosën në një pallat në Durrës. Kantinat kishin një furnizim të shkëlqyeshëm Hock dhe ushqimi konsiderohej më shumë se i përshtatshëm.
Princi Vilhelm, i veshur me uniformë të pastër ushtarake të kompletuar me kapele të zbukuruar me pendë, u përpoq të ndante medalje të ndryshme personave të rëndësishëm të zonës. Heaton-Armstrong vendosi që udhëheqësit fisnorë lokale të ishin zotërinjtë, edhe pse shumë prej tyre dukeshin të etur për gjak, me një alergji ndaj sapunit dhe një dashuri për të përtypur hudhër.
“Shqiptarët janë shumë kavalierë dhe do të hezitonin ta vrisnin një njeri në praninë e gruas së tij”, tregon ai.
Nuk kaloi shumë kohë para se gjakmarrjet dhe luftimet midis fraksioneve lokale të shqetësonin jetën mbretërore. Shumicës muslimane nuk i pëlqente të kishte një udhëheqës të huaj dhe të krishterë. Princi ishte i pavendosur dhe kishte frikë të dilte nga pallati i tij. Ai gjithashtu nuk kishte dijeni mbi mënyrat dhe zakonet që ndiqnin shqiptarët. Gjuha ishte e pamundur të mësohej, madje edhe për multi-lingualin Heaton-Armstrong; ai thotë se disa shoqëri gaelike bënin hetime për të, duke këmbëngulur se shqiptarët ishin me prejardhje keltike.
Heaton-Armstrong i kërkoi vëllait të tij Jack, një ish-ushtar, për ta ndihmuar në përballimin e kryengritësve dhe brigadave. Një ushtri e përbërë nga gjermanë, italianë, holandezë, britanikë dhe të tjerë u përfshi në disa luftëra të përgjakshme. Një anije që përbëhej nga marina shqiptare – një avullore e vogël e marrë nga një kompani austriake e anijeve – ngeci në një kodër ranore. Entuziazmi për monarkinë e sapokthyer të Shqipërisë në mesin e sundimtarëve të Evropës ishte i shkurtër; pasi kaluan muajt e vitit 1914, diplomacia mbaroi dhe përgatitjet për luftë fituan terren.
Gjykata shqiptare ishte e izoluar, fondet e saj mbaruan shpejt, forcat e rebelimit u zhvendosën gjithnjë e më afër pallatit. Shërbëtorët anglezë u ankuan se betejat kishin ndërprerë furnizmin me ushqim.
Në gusht të vitit 1914, Heaton-Armstrong u largua nga Shqipëria për të shoqëruar dy fëmijët e familjes mbretërore në Gjermani. Megjithëse ai kishte dokumenta të rregullta, ai u arrestua në Mynih dhe besohet të jetë i burgosuri i parë i Luftës së Parë Botërore. Ai u lirua më pas në një shkëmbim të burgosurish dhe pastaj, gjatë Luftës së Dytë Botërore, drejtoi një kamp të burgosurish lufte për italianët në Herefordshire. Heaton-Armstrong vdiq në moshën 82 vjeçare, në vitin 1969.
Dhe Mbreti Vilhelm? Ai u largua nga mbretëria e tij në fillim të shtatorit 1914, pasi mbretërimi i tij zgjati gati gjashtë muaj. Deri në vdekjen e tij 30 vjet më vonë, Vilhelm këmbënguli që një ditë të rimarrë fronin e tij ballkanik. Nuk ishte e thënë; në vitin 1928, një shef klani, Ahmed Bej Zogu, e kishte shpallur veten Mbreti Zog i shqiptarëve, duke mbajtur shumë nga institucionet e regjimit mbretëror të Vilhelmit. Pastaj, pas Luftës së Dytë Botërore filloi regjimi stalinist i Enver Hoxhës.
