Me siguri këta nëntë vjet i kishim parë si kohë e mjaftueshme për të bërë shtetin. Për ta njohur atë, për ta mirënjohur më pas, për ta vënë në rend me vendet e tjera, e neve me qytetarët e atyre vendeve
-1-
Me siguri, nëntëvjetorin e Pavarësisë e kishim menduar më ndryshe. Me siguri, vetë Republikën e kishim paramenduar shumë më ndryshe. Si më të fortë, si më të drejtë, si më të barabartë – si dëshmi se ja vlejtëm. Me siguri, këta nëntë vjet i kishim parë si kohë e mjaftueshme për të bërë shtetin. Për ta njohur atë, për ta mirënjohur më pas, për ta vënë në rend me vendet e tjera, e neve me qytetarët e atyre vendeve. Për të bërë gjithë ato gjëra që dikur i mendonim t’i bënim në liri. Kur do t’i bënim të gjitha, sikur vetëm të kishim liri dhe shtet. Këtë shtet.
Do të kishim menduar shumëçka, para e gjatë ditës së Shpalljes së Pavarësisë. Nëntë vjet, megjithatë, ishin shumë. Me siguri, Republikën do ta kishim menduar si shtëpi të punëtorëve, jo të papunëve. Pasaportat tona si stemë mburrjeje, jo vërtetim ngujimi. Gjykatat si korrektuese të marrëzive, jo mjete kapësish. Spitalet si vende kujdesi, jo kasaphane tmerri. Shkollat si model ngritjeje, jo si fabrika të padijes. Parlamentin tonë si platformë të burrave e grave më të mira të këtij shteti, jo cirk të një qyteze. Do ta kishim menduar një Kosovë bashkë, pa urë e mure, me ushtri me shokë shumë, me një Serbi larg, me të korruptuar në burg, me dinjitet të kthyer për punë, pa budallenj trushpëlarës e ekstremistë theqafjesh.
Republika jonë do të ishte ana e këndshme që na vjen rrallëherë. Ajo e sportistëve tanë që marrin medalje olimpike, bëjnë emër – për vete e për shtetin; të atyre që ngrenë stemën tonë në emër të të tjerëve; flamurin para flamujve të të tjerëve. Të aktorëve, regjisorëve, skenografëve e producentëve, që me historinë e përpjekjes sonë kolektive për këtë Republikë marrin çmime në “Oscars” e “BAFTA”. Të krijuesve të tjerë që renditen në listat e performuesve më të mirë – në këngë, në art, në dije. Të shembujve përplot për të rinjtë e të rejat që suksesi “made in Kosova” është punë e bëshme – e bukur, ani pse e lodhshme.
-2-
Të rinjtë e të rejat, megjithatë, sot kanë një tjetër model. Modeli i tyre është i PISA-s, i politikanëve të pandershëm, i kriminelëve të pandëshkueshëm, i propaganduesve përfitues, i shërbëtorëve të kapësve – për kapësit deri në kapje. Këta i shfaqën gjithandej. Në vende të punës, në biznese, në politikëbërje. Kur duan një punë, kanë një akraba kapësi që u vjen përpara. Kur duan një biznes, kanë një financues kapësi që s’lë rend. Kur duan të ndryshojnë vendin, kanë vetë kapësit që mbahen me kapje. Të rinjtë e të rejat sot kanë një zgjedhje të vetme, të jenë me kapësit, ose të përfundojnë spektatorë të kapjes – brenda ose jashtë vendit pak ka rëndësi.
Republika e tyre është shtëpi e të papunëve. Sot, vetëm një nga katër kosovarë punon. Tre të tjerë janë të papunë; shëtitës të kafeneve në rastin më të mirë, migrues e ikës në më të keqin. Por dhe për atë të punësuarin e vetëm nga të katërtit, Republika mbetet vend i pasigurisë për vendbanim. Si shoqëri, kemi kapërcyer pasigurinë fizike, për të gjetur pasigurinë për mirëqenie e mbijetesë. Familje të tëra, në punë, konsiderojnë në vazhdimësi ikjen nga vendi. Jo pse s’kanë vullnet për të plakur jetën e tyre këtu, por se kanë frikë për mundësitë që fëmijëve u lënë. Në shkollë, në shëndetësi, në punë. Çfarë mund të konsiderojë një prind që ka kapërcyer gjithë mundin e arsimimit nëpër prodhime paditurie të kapura nga rrahagjoksit analfabetë; që ka kapërcyer gjithë fatet e konkurseve e përpjekjeve të mundimshme e të zorshme për punë; për të përfunduar në fund me një pagë që s’jep as më të voglën gjasë për të kaluar muajin me minimalisht dinjitet? Çfarë pret një prind i tillë nga ky vend?
Republika e tyre është e frikshme për secilin të huaj që mendon të investojë. Të vetmit njerëz që mund të hapin punë këndej janë trajtuar si thes i parave; në raste madje edhe si partnerë. Prandaj, hiç e habitshme, nëntë vjet pas pavarësisë kosovarët marrin dyfish më pak investime të huaja sesa merrnin atëherë. Do të duhej të ishte e kundërta.
Republika e tyre mbulon dhe sot faqet e botës. Jo për të mirë, as për “evropianë të rinj”, por herë si shembull i shkeljes së të drejtave të njeriut, herë si projekt para dështimit, e shumë herë si prodhues i terroristëve. Kush do ta kishte menduar se nëntë vjet pas bërjes shtet do të prodhojmë të tillë që kërkojnë vrasjen e vlerave të vetme që na bënë shtet.
Republika s’ka as ushtri. Jemi në pikë të njëjtë, madje me gjasa dhe më pak, për të gjetur pajtim për bërje të sigurisë. E jemi shumë më larg për të marrë pjesë – si shtet – në programe të sigurisë, që fqinjët tanë, Shqipëria e Mali i Zi në rend të parë, kanë siguruar me NATO-n. Kur jemi tek fqinjët tanë, Republika e të rinjve e të rejave tona vazhdon të mbesë vendi i fundit në rajon që s’merr liri për lëvizje. Nëntë vjet pas Shpalljes së Pavarësisë, pas gjithë simpatisë e përkrahjes të marrë me fillim, ne jemi bërë veçse një vend që prodhon krim e korrupsion; refugjatë nga 100 mijë – të padenjë për të lëvizur lirë kur të gjithë në Evropë lëvizin lirë.
Kjo Republikë, që nga Shpallja e Pavarësisë, është futur në një dialog që ka prodhuar herë asociacion kundërkushtetuese, herë përfaqësim politik minoritar që pengon e rrënon rendin kushtetues. Kjo Republikë ka arritur që me gjithë paditurinë e saj të afrojë Serbinë me Evropën, duke marrë në kthim hiçgjë.
Mbi të gjitha, kjo Republikë, në nëntë vjet s’ka ndërtuar kujdes për shëndet. Kosova vazhdon të mbetet vendi i vetëm në Evropë pa sigurim shëndetësor, por, mbi të gjitha, edhe pa shërbime minimale shëndetësore. Pa penj, pa barna, pa mjekë.
Sistemi i edukimit i saj, në anën tjetër, është bërë platformë e kapësve analfabetë që, me gjithë apetitet e tyre për prestigj provincial, kanë marrë në qafë gjenerata të tëra të të papunëve. Si kulmim i theqafjes, u renditëm në treshen e fundit – në botë – për nga padituria.
-3-
Projekti i Kosovës, për shkak të gjithë paaftësisë për të shpërndarë të mirat tek të gjithë, është bërë target i shenjëtarëve me motive e vetëdije të ndryshme, por me një qëllim, mosekzistimin e saj. Kështu, me vetëm nëntë vjet, projekti Kosovë ecën në vijë e mëshirë të tri burimeve rrezikuese të saj.
Të parët, dhe më të rrezikshmit, janë kapësit dhe jokompetentët qeverisës tanë. Kapësit janë shkaktarë të krizës shtetndërtuese, të humbjes së imazhit jashtë, të paditurisë, moskujdesit, ikjes për Lindje e Perëndim. Janë prodhues të krizave morale, institucionale e shoqërore. Kapësit janë okupatorët e rinj të Republikës, me të cilët Republika nuk ka gjasë. Jokompetentët, në anën tjetër, janë zgjatësit e jetës së kapësve. Janë po aq fajtorë e po aq të rrezikshëm sa kapësit. Dallimi në mes të kapësve dhe jokompetentëve është veç në apetitet për plaçkën që kanë. Jokompetentët janë aq jokompetentë sa edhe gjithë marrëveshjen me kapësit e kanë për një vend pune të tyre e për një pagë.
Të dytët janë fqinjët tanë në veri. Serbia s’ka qenë kurrë më e fuqishme dhe kurrë më e interesuar për destabilizim të Republikës. Në të vërtetë, Serbia në pak vjet ka arritur që Republikën ta shndërrojë në platformë krizash e tensionesh sa herë që ajo do. Për më tepër, e njëjta është futur në institucionet e Republikës, me lista e grupe mercenarësh, për të penguar formësimin e Republikës. Në shumë raste, fati i Republikës ndodhet në mëshirën e armikut më të madh të saj. Dhe kjo është për trishtim.
Të tretët janë axhami revolucionarë, politikanë që marrin momentet e tyre të shkëndijës vetëm pse kapësit e jokompetentët i kanë përballë. Dhe në këto momente të tyre të budallakisë, ata dalin me projekte e gulçima kundër-republikane. Dalin me përbuzje për përpjekjet e gjeneratave të tëra për shtet. E lidhin pushtetin me shtet; s’duan shtet. Janë parazitë të shkëlqyer pa zgjidhje, por me vullnet përplot për të penguar secilën zgjidhje. Janë të gatshëm të flakin e të rrënojnë gjithçka të bërë deri më tash. Të papërgjegjshëm, të rrezikshëm, kamikazë par ekselencë.
Të tri grupet sot kanë shfaqjen e tyre. Kush s’ka shfaqje sot, janë patriotët e njëmendtë të kësaj Republike. Ata që, herët ose vonë, duhet të bëhen bashkë për t’i dërguar në dreq të mallkuar të gjithë kapësit, jokompetentët, fashistët e revolucionarët pa dallim. Për të mbrojtur këtë Republikë, këtë shtet, na duhet gjak i ri. Na duhen vajza e djem që, me gjithë gjasën e vogël që kanë, prodhojnë, megjithatë, mburrje për këtë Republikë. Të tillë që krijojnë mirëqenie për të vetin; që e transformojnë fotografinë e Kosovës jashtë në një vend të ri e me plot energji; që japin forcë e guxim përballë secilit rrezik; e mbi të gjitha, që vendosin të jetojnë si të lirë, të lumtur e të lirë, në një shtet që mbetet i tyre përherë.
