Tensionet kanë filluar sërish mes Armenisë dhe Azerbajxhanit, me shkëmbime të shumta zjarri në ditët e fundit dhe trafik të kufizuar nga forcat azerbajxhanas në dy rrugë përgjatë kufirit me Armeninë.
Incidentet vijnë pasi të dy palët thuhet se janë afër arritjes së marrëveshjeve të shumëpritura për të shënuar kufirin e tyre dhe për të hapur rrugë të reja transporti midis dy vendeve.
Azerbajxhani ngriti postblloqe shtesë kufitare në rrugën që lidh qytetet jugore armene, Goris dhe Kapan, njoftoi Avokati i Popullit i Armenisë për të drejtat e njeriut më 12 nëntor. Më pas, më 15 nëntor, azerbajxhanasit ngritën një tjetër pikë kontrolli në një rrugë që të çon në juglindje nga Goris, raportuan zyrtarët lokalë.
Avokati armen i popullit, Arman Tatoyan, raportoi se shumë mësues dhe studentë që jetojnë midis Goris dhe Kapan dhe udhëtojnë për në shkollat në ato qytete, nuk kanë mundur të shkojnë në shkollë si rezultat i pikave të reja të kontrollit, duke i detyruar ata të kalojnë në mësimin online.
Pikat e kontrollit të Azerbajxhanit, duke synuar kryesisht kamionët iranianë që furnizonin Karabakun, kishin funksionuar tashmë në atë rrugë që nga gushti. Disa segmente të rrugës kalojnë përmes territorit të Azerbajxhanit, mbi të cilin Baku rifitoi kontrollin si pjesë e marrëveshjes së armëpushimit që i dha fund luftës së vitit të kaluar. Nuk ishte e qartë se si funksiononin pikat e reja të kontrollit, por kjo është hera e parë që lëvizja e armenëve përgjatë rrugës duket të jetë kufizuar ndjeshëm.
Trafiku përgjatë seksionit të dytë të rrugës, nga Kapani që të çon në Chakaten dhe në vijim në pjesën më jugore të kufirit Armeni-Azerbajxhan, më parë kishte qenë i papenguar. Por në mes të natës së 15 nëntorit, trupat e Azerbajxhanit ngritën një postbllok të ri në një segment tjetër që kalon nëpër një pjesë të territorit të Azerbajxhanit, në fshatin Gazanchi. Vendasit që jetojnë më tej përgjatë rrugës nuk u është thënë se cilat janë qëllimet e Azerbajxhanit, thanë zyrtarët lokalë.
Kryetari i bashkisë së Chakaten, Ara Harutyunyan, i tha uebsajtit lokal të lajmeve News.am se ai kishte udhëtuar për në Kapan mëngjesin e 15 nëntorit, por nuk ishte i sigurt nëse do të ishte në gjendje të kthehej. “Nuk është as e mundur të arrish atje, qoftë edhe në këmbë”, pa atë rrugë, tha ai. “As nuk e di se si do të kthehem në fshat. Ka nxënës në fshat, si do të shkojnë në shkollë?”
Asnjë nga kufizimet rrugore nuk u raportua zyrtarisht nga burimet azerbajxhanas, megjithëse disa media azerbajxhanas e transmetuan lajmin, duke cituar burime armene.
Ndërkohë, disa incidente të dhunshme kanë ndodhur ditët e fundit.
Më 13 nëntor, një banor i Nagorno-Karabakut hodhi një “pajisje shpërthyese” në një pikë kontrolli Azerbajxhani pranë qytetit Shusha, në korridorin Lachin që lidh Karabakun me Armeninë. Kjo pasoi vrasjen e një civili armen në të njëjtën zonë nga forcat e Azerbajxhanit më 8 nëntor.
Rruga ishte e mbyllur për disa kohë pas incidentit por u rihap të njëjtën ditë. Njeriu që hodhi eksplozivin u ndalua nga paqeruajtësit rusë dhe pritej t’u dorëzohej autoriteteve de fakto të Karabakut, njoftuan burimet zyrtare të Karabakut.
Mediat azerbajxhanas publikuan një video më 14 nëntor që dukej se tregonte një grup ushtarësh azerbajxhanas që rrethonin dhe kapnin një postë ushtarake armene, megjithëse nuk ishte e qartë se në cilën pjesë të kufirit, apo në cilën anë ndodhi episodi.
Më herët atë ditë, Ministria e Mbrojtjes e Azerbajxhanit raportoi se armenët kishin grumbulluar forca përgjatë kufirit pranë rrethit Lachin dhe se forcat azerbajxhanas kishin marrë “masa të menjëhershme për të ndaluar provokimin”. Të nesërmen, ministria raportoi se forcat armene kishin qëlluar nga rajoni Gegharkunik i Armenisë në rajonin Kelbajar të Azerbajxhanit, duke dëmtuar disa pajisje për ndërtimin e rrugëve.
Të dyja deklaratat përfunduan me paralajmërime të ngjashme: “Përgjegjësia për pasojat e çdo konfrontimi në kufirin Armeni-Azerbajxhan i takon udhëheqjes ushtarako-politike të Armenisë”. Analisti azerbajxhanas Ahmad Alili vuri në dukje tonin e ri kërcënues: “Kjo është një frazë nga koha e luftës para 2020”, shkroi ai në Twitter.
Më 14 nëntor, Këshilli i Sigurisë Kombëtare i Armenisë raportoi se ushtarët azerbajxhanas avancuan në një pjesë të paspecifikuar të territorit armen dhe rrethuan katër poste ushtarake armene, por përfundimisht u tërhoqën.
Përfaqësuesi special i Bashkimit Evropian për Kaukazin e Jugut shprehu shqetësimin për incidentet e shumta.
E gjithë kjo ndodhi ndërsa të dy palët raportohet se po negocionin për dy marrëveshje të reja, një për caktimin zyrtar të kufirit dhe një tjetër për hapjen e një rruge (ose rrugësh) të reja transporti midis dy vendeve, duke përfshirë nga Azerbajxhani përmes Armenisë jugore deri në enklavën e Azerbajxhanit, të Nakhçivanit.
Përpara bllokimit të rrugës Goris-Kapan, kryeministri armen Nikol Pashinyan paralajmëroi se mund të vijë. Në një takim të kabinetit të 11 nëntorit, ai tha se Azerbajxhani po përdorte kontrollin e tij efektiv mbi rrugën si një mjet pazari për të kërkuar që Armenia t’i japë asaj një “korridor” përmes Armenisë jugore, që është një rrugë ose hekurudhë mbi të cilën Azerbajxhani do të kishte një lloj të sovranitetit. Pashinyan kritikoi Bakun për përpjekjen për të imponuar atë që ai e quajti “logjikë korridori” në Jerevan.
“Dje morëm një paralajmërim jozyrtar se duke filluar nga 11 nëntori do të fillonin kontrollin doganor dhe pasaportor të shtetasve armenë në seksionin ‘Eyvazli’ të rrugës”, tha Pashinyan. “Pas marrjes së paralajmërimit, ne po i drejtojmë qytetarët tanë që të marrin rrugën Kapan-Avgani-Tatev,” tha ai, duke iu referuar një rruge alternative që armenët kanë ndërtuar dhe që nuk kalon nëpër territorin e Azerbajxhanit. “Do të ishte e mundur të negociohej se nuk kishte kontroll mbi atë seksion [Eyvazli], por çmimi për këtë do të ishte logjika e korridorit [transit në rrugët për në Nakhçivan], e cila ishte e papranueshme për ne.”
Ai shtoi se Armenia ishte e gatshme të hapte komunikimet rajonale të transportit “jashtë kontekstit të ekstraterritorialitetit […], domethënë, ne kurrë nuk kemi diskutuar dhe nuk do të diskutojmë kurrë logjikën e korridorit”.
Të dy palët, së bashku me Rusinë, kanë diskutuar çështjen e transportit nëpërmjet një sërë takimesh të zëvendëskryeministrave të tre vendeve. Ndërsa pak detaje janë shfaqur, thelbi i mosmarrëveshjes duket të jetë niveli i kontrollit që palët e ndryshme do të kenë mbi rrugën.
Presidenti i Azerbajxhanit Ilham Aliyev dhe zyrtarë të tjerë përdorin shprehjen “Korridori i Zangezurit” për të përshkruar rrugët e reja të transportit, duke nënkuptuar se ai do të gëzojë sovranitet mbi territorin. Por analistët e lidhur me qeverinë kanë sugjeruar se Azerbajxhani po kërkon diçka më pak, si për shembull një rrugë dhe/ose hekurudhë që azerbajxhanasit mund ta përdorin pa kontrolle doganore nga pala armene.
“Ajo që dëshiron Azerbajxhani është të mos ketë pika kontrolli, të mos duhet të ndalet në kufi,” i tha Analistit rajonal Thomas de Waal në tetor Anar Valiyev, analist azerbajxhanas dhe dekan i Akademisë Diplomatike të Azerbajxhanit. “Jemi në një situatë ku kemi levë, kemi kohë dhe mund të diktojmë kushte”.
Edhe pjesëmarrësi rus në negociata, zëvendëskryeministri Alexei Overchuk, ka thënë se Moska nuk parashikon asnjë lloj marrëveshjeje ekstraterritoriale. “Po arrijmë në zgjidhje konkrete, të bazuar mbi të gjitha në idenë se sovraniteti mbi rrugët do të ruhet nga vendet nëpër territorin e të cilave do të kalojnë këto rrugë”, tha ai gjatë një vizite në Jerevan më 5 nëntor.
Një uebsajt i lajmeve armene, Aliq Media, raportoi në fund të tetorit se të dyja palët kishin arritur paraprakisht marrëveshje për transportin dhe demarkacionin e kufirit dhe se liderët e të dy vendeve do t’i nënshkruanin ato më 9 nëntor, në njëvjetorin e armëpushimi që i dha fund luftimeve të vitit të kaluar.
Kjo ndezi një valë spekulimesh në Armeni për potencialin për lëshime të reja dhe Aliq më vonë raportoi se Pashinyan u tërhoq nga ajo marrëveshje. Burime nga Azerbajxhani i thanë Eurasianet, në kushte anonimiteti, se ata besonin se Baku po përdorte përshkallëzimin e tensioneve për të shtyrë Jerevanin përsëri në tryezë.
Ministrat e jashtëm të Armenisë dhe Azerbajxhanit, së bashku me përfaqësuesit amerikanë, francezë dhe rusë të Grupit Minsk të OSBE-së, organi që ka ndërmjetësuar diskutimet mbi konfliktin që nga vitet 1990, u takuan në Paris më 11 nëntor. Nuk dihet ende kur të dyja palët do të kenë një takim të nivelit të lartë.
