Sa nga afro 5 milionë ukrainasit që u larguan jashtë vendit do të kthehen kur lufta të përfundojë?
Është një pyetje që po mundohet të gjejë përgjigje mes politikanëve të vendit, të cilët kanë provuar të gjejnë mënyra për të joshur refugjatët ukrainas që të kthehen në atdhe. Kjo çështje po shqetëson gjithashtu Ella Libanova-n, një nga demografet kryesore të Ukrainës.
Para luftës, madje edhe para aneksimit të Krimesë dhe pushtimit rus të një pjese të Donbasit në vitin 2014, Ukraina po përjetonte një rënie shqetësuese demografike. Dhe nuk ishte e vetmja në këtë trend: Që nga rënia e Murit të Berlinit, vendet ish-komuniste të Europës kanë parë ulje dramatike të popullsisë. Bullgaria, Letonia dhe Lituania kanë pësuar rëniet më të mëdha, me më shumë se 20% të popullsisë; Estonia dhe Rumania kanë humbur 16%, Kroacia 11% dhe Hungaria 8%.
Ndërsa pjesa më e madhe e kësaj rënieje është për shkak të largimit të të rinjve për mundësi më të mira ekonomike, një tjetër arsye është rënia drastike e lindshmërisë, dhe ky është rasti edhe për Ukrainën. “Ne nuk kemi lindur numrin e nevojshëm të fëmijëve,” tha Libanova në një intervistë për POLITICO vitin e kaluar. “Norma e vdekjeve ka qenë më e lartë se ajo e lindjeve që nga viti 1991.”
“Çdo brez i ardhshëm tkurret pak më pak, por është gjithsesi më i vogël se ai i mëparshmi. Dhe tani, për shkak të luftës, ka shumë fëmijë që duhet të kishin lindur, por nuk do ta shohin kurrë dritën e diellit,” shtoi ajo.
Sigurisht, emigracioni për punë e ka përkeqësuar dilemën. Nga viti 1991, viti i pavarësisë së Ukrainës, deri në vitin 2020, rreth 3 milionë qytetarë të vendit u bënë emigrantë ekonomikë, shumë prej tyre duke shkuar në Poloni. Më vonë, rreth gjysmë milioni u kthyen për shkak të pasojave të pandemisë COVID-19, shpjegoi Libanova.
Për më tepër, jetëgjatësia në Ukrainë është më e ulëta në Europë, veçanërisht për burrat, për shkak të “duhanpirjes, alkoolit, ushqyerjes së keqe, punës në mjedise toksike dhe vdekshmërisë së lartë nga aksidentet rrugore,” tha Libanova.
Në vitin 1991, popullsia e Ukrainës ishte 52 milionë. Deri në vitin 2015, ajo kishte humbur 10 milionë. Dhe tani, lufta po i përkeqëson ndjeshëm perspektivat demografike: Që nga viti 2024, Kombet e Bashkuara vlerësonin se popullsia e Ukrainës ishte ulur në 37.9 milionë. Në fakt, disa demografë mendojnë se mund të jetë më pak se 30 milionë, nëse llogariten vetëm zonat nën kontrollin e Ukrainës.
Megjithatë, gjatë vitit të parë të luftës, sondazhet nga sociologë ukrainas dhe europianë sugjeronin se shumica e atyre që kishin ikur do të ktheheshin, me disa që parashikonin një normë kthimi prej 80% deri në 90%. Libanova kurrë nuk i ka besuar vërtet këto parashikime, fillimisht, ajo sugjeroi se Ukraina do të ishte me fat nëse do të kishte një normë kthimi prej 50%. “Kjo do të ishte fantastike,” tha ajo.
Tre vjet më vonë, ajo tani parashikon se numri i atyre që do të kthehen do të jetë më afër 30%, një normë e ngjashme me atë të kthimit të refugjatëve pas Luftërave Ballkanike të viteve 1990. Ajo dyshon se parashikimet optimiste u ndikuan nga entuziazmi patriotik i atyre që kishin ikur dhe nga mospranimi i idesë se ata mund të mos ktheheshin kurrë, përveç nëse do të detyroheshin nga vendet pritëse.
Ish-ministri i Punëve të Jashtme, Dmytro Kuleba, është edhe më pesimist. Pak pas dorëheqjes vitin e kaluar, ai i tha presidentit Volodymyr Zelenskyy se Ukraina do të përballej me një sfidë të madhe demografike. “Gjithmonë i kam thënë atij, presidenti kurrë nuk është dakord me mua, se shpresa jonë e vetme do të ishte të importonim njerëz nga vende të tjera,” tha Kuleba në një intervistë për POLITICO.
“Mendoj se shumica e ukrainasve që janë larguar, janë larguar përgjithmonë, dhe nuk mund të mbështetemi te ta që të kthehen. Çdo familje do të ulet dhe do të bëjë një listë të argumenteve pro dhe kundër kthimit. Por për nënat, do të jetë pyetja më e madhe: a do ta shkulin sërish fëmijën e tyre nga një vend ku ka bërë miq të rinj, ka mësuar gjuhën dhe është integruar?” shtoi ai. Për më tepër, shumë prej tyre tashmë kanë punë, dhe do të peshojnë mundësitë më të mira që kanë aty ku ndodhen, krahasuar me Ukrainën që po përpiqet të rimëkëmbet nga lufta.
Dëshmitë anekdotike mbledhura nga ky gazetar sugjerojnë se Kuleba mund të ketë të drejtë. Për tre vitet e fundit, kam pyetur më shumë se njëqind refugjatë ukrainas nëse planifikojnë të kthehen, dhe përgjigjet e tyre kanë ndryshuar me kalimin e kohës, nga një “po” në vitin e parë, në një “ndoshta” në vitin e dytë, dhe një “ndoshta jo” ose “jo” të prerë në vitin e tretë.
“Është një problem i madh,” pranoi ligjvënësi i opozitës Mykola Kniazhytskyi. Dhe ai fajëson qeverinë për mungesën e parashikimit dhe për faktin se nuk ka bërë më shumë për të inkurajuar njerëzit të qëndrojnë.
“Fatkeqësisht, qeveria jonë nuk ka asnjë program për mbështetjen e njerëzve që janë zhvendosur brenda Ukrainës, kështu që ata nuk kanë pasur zgjidhje tjetër veçse të bëhen refugjatë. [Qeveria] nuk ka ndihmuar me strehimin ose ndërtimin e apartamenteve. Dhe për fëmijët jashtë Ukrainës, nuk është bërë mjaftueshëm për të siguruar që ata të mos harrojnë gjuhën dhe historinë ukrainase për të mbajtur lidhjet me atdheun,” u ankua ai.
Legjislacioni që ka propozuar Kniazhytskyi për të trajtuar këto çështje ka mbetur i bllokuar në parlament për më shumë se një vit. “Ligjvënësit e tjerë nuk e kuptojnë sa e rëndësishme është kjo çështje,” tha ai.
Nga ana e saj, Libanova beson se ishte një gjë e mirë që njerëzit u larguan kur filloi lufta. “Kjo i shpëtoi ata. Ua zgjati jetën, jo vetëm duke mos u vrarë nga bombat, por edhe shëndeti i tyre [do të] jetë më i mirë në të ardhmen, dhe ata do të kenë një jetëgjatësi më të madhe,” tha ajo.
Misioni i dyfishtë tani është të gjenden mënyra “për t’i kthyer ata kur të përfundojë lufta dhe për të penguar burrat ose partnerët meshkuj të largohen nga Ukraina për t’u ribashkuar me bashkëshortet dhe fëmijët e tyre,” shtoi ajo. Nëse Ukraina dështon në këtë, perspektiva e saj demografike do të jetë vërtet e zymtë, veçanërisht duke pasur parasysh që shumica e refugjateve ukrainase janë në moshë riprodhuese.
Libanova gjithashtu parashikon që shkalla e vdekshmërisë do të përkeqësohet në vitet e ardhshme, dhe jo vetëm për shkak të viktimave në fushën e betejës. “Edhe më shumë … do të vdesin nga sulmet në zemër dhe goditjet në tru për shkak të stresit, depresionit, ushqyerjes së keqe dhe mungesës së kujdesit të shpejtë mjekësor nga një sistem shëndetësor i mbingarkuar,” tha ajo.
Humbja totale është pothuajse e pamundur të përcaktohet, por Libanova vlerëson se deri në vitin 2030, popullsia e Ukrainës nuk do të jetë shumë mbi 30 milionë, dhe edhe kjo varet nga koha dhe mënyra se si do të përfundojë lufta. / Politico – Syri.net
