a Edward P. Joseph
Në Ballkan, zëri i një super fuqie vlen shumë. Sh.B.A. Fjalët e Sekretarit të Shtetit James Baker në qershor 1991 – “Ne nuk kemi një qen në atë luftë” – ndihmoi në shpërbërjen e dhunshme të Jugosllavisë. Një dinamikë e ngjashme është duke u zhvilluar sot.
Agjenda ekonomike e administratës Trump ka ndikuar në përkeqësimin më të mprehtë të marrëdhënieve mes dyja vendeve që prej përfundimit të luftës para dy dekadave. Administrata mburret se ka arritur “shfletimin e skenarit” në Ballkan me fokusin e tij në ekonomi dhe shpërfillje të agjendës politike, dhe ai e ka bërë. Jo më pak se gjashtë vende -Serbia, Kosova, Mali i Zi, Bosnja dhe Hercegovina, Bullgaria dhe Maqedonia e Veriut janë duke kaluar nëpër nivele të rrezikshme të toksicitetit etnik, të gjitha nën vëzhgimin e Administratës Trump.
Në shembullin e fundit, zyrtarë të SHBA-së pa dashur inkurajuan një aleat të NATO-s, Bullgarinë, të kërcënojnë me ndërhyrje ushtarake ndaj Maqedonisë së Veriut. Më 6 tetor sekretari i Mbrojtjes së SHBA-së, Mark Esper , takoi homologun e tij nga Bullgaria, Krasimir Karakachnov, një nacionalist i ashpër me një veprimtari të gjatë për bombardimet në Bullgari. Muajin e kaluar mes presionit të përshkallëzuar nga qeveria e tij, Karakachnov përsëriti kërcënimet e Sofjas për të bllokuar negociata e shtyra për shumë kohë në Shkup, për anëtarësimin në Bashkimin Evropian, një shtyllë në strategjinë e stabilizimit në Ballkan.
Në vend se të merreshin masa nda Karakachanovit dhe provokimeve të tij, sipas Departamentit të Mbrojtjes në SHBA, ministri bullgar u prit me uiski në Washington, si zyrtar i cili ka negociuar për 10 vjet “rrugën në hartën e bashkëpunimit në mbrojtje”.
Disa ditë më vonë, Karakachanov shokoi regjionin duke kërcënuar hapur Maqedoninë e Veriut me dërgimin e trupave ushtarake të Bullgarisë. Administrata Trump jo vetëm që dështoi të jap sinjale kuptimplota para shpërthimit, por SHBA tha pak edhe pas pasojave. Ministri i Mbrojtjes së Maqedonisë, Radmila Sekerinska, tha se “Bullgaria është anëtare e NATO-s, dhe ne jemi anëtar të NATO-s, dhe kjo nuk është mënyra se si komunikojnë anëtarët e kësaj aleance”.
Ashtu si në Bullgari, diplomacia shkurtpamëse e Trumpit ka shfaqur një kon tjetër të heshtjes, këtë herë mbi Serbinë. Në samitin shumë të zhurmshëm të Zyrës Ovale midis Serbisë dhe Kosovës më 4 shtator, presidenti përshëndeti mbledhjen e angazhimeve të palëve me dy faqe si “historike” dhe “përparim të madh”. Në tubime, Trump ka këmbëngulur se ai meriton Çmimin Nobel për Paqe, duke pasur parasysh se iniciativa e tij është “ndalimi i vrasjeve masive midis Serbisë dhe Kosovës”.
Në fakt hiperbolizimi i Trumpit dhe administratës së tij i fokusuar në marrëdhëniet ekonomike, ka pasur tri pasoja. Së pari, marrëveshja e “normalizimit ekonomik” ka zbutur presionin mbi palën intransigjente, Beogradin. Duke marrë pjesë në iniciativën e Shtëpisë së Bardhë, presidenti autokratik i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, një tjetër nacionalist i vendosur, ka djegur imazhin e tij pa presion për të bërë lëshime të rëndësishme për kundërshtarin e tij.
I dërguari i posaçëm i Trumpit për dialogun Kosovë Serbi, Richard Grenell ka përsëritur se SHBA-ja është e fokusuar në arritjen e marrëveshjeve ekonomike dhe kjo do të çojë në pyetjen për njohje të ndërsjellët (të cilën Vuçiq donë ta anashkalojë), pasi marrëdhëniet ekonomike të jenë të vendosura. Në mënyrë të parashikueshme, dialogu i udhëhequr nga BE midis Serbisë dhe Kosovës – i cili përqendrohet në pyetjet politike me gjemba – ka ngecur. Ky është një problem i veçantë për Kosovën e izoluar, të panjohur, sepse, nën presionin e SHBA-së, ajo ka hequr dorë nga e drejta madje edhe për të aplikuar për anëtarësim në organizatat ndërkombëtare – duke dhënë më shumë akuza midis Beogradit dhe Prishtinës.
Së dyti, sepse administrata Trump ka investuar kaq shumë në imazhin e suksesit, Beogradi, si Sofja, e di se mund të promovojë markën e tij të dëmshme të nacionalizmit pa frikë nga fyerja amerikane. Në provokimet e llogaritura, ministri serb i Mbrojtjes Aleksandar Vulin ka përdorur vazhdimisht një epitet tepër fyes për popullin shqiptar në komunikatat zyrtare. Ministri i Jashtëm i atëhershëm Ivica Daçiq lëshoi një kërcënim të keq kundër serbëve që ndihmojnë në procesin e udhëhequr nga BE-ja për të identifikuar personat e zhdukur – punën e papërfunduar nga vrasjet masive të viteve 1990 që Trump iu referua. Si një don mafioz, Daçiq pyeti shikuesit e televizionit me kërcënim, “Çfarë do të bëjmë me serbët që u tregojnë shqiptarëve se ku janë varrosur trupat?” (Daçiq është emëruar që atëherë Kryetar i Parlamentit.)
Trumpi ka një zgjidhje për Kosovën. Ajo është injorimi i saj.
Ndërsa zyrtarët amerikanë kanë mbetur të heshtur, veprimtaria provokuese shkaktoi një reagim të ashpër në Prishtinë, nga qeveria dhe opozita. Kryetarja e parlamentit të Kosovës, Vjosa Osmani, tha se vërejtjet ishin provë se “Serbia ende udhëhiqet nga mendje gjenocidale” – dhe është i vështirë relaksimi i marrëdhënieve që zyrtarët e administratës Trump e kishin shpallur.
Më në fund, për shkak se administrata tashmë ka shpallur sukses të menjëhershëm, ajo ka mbyllur një sy qorr ndaj daltës së Serbisë mbi angazhimet. Brenda disa ditësh nga nënshkrimi i Zyrës Ovale, zyrtarët serbë po tërhiqnin ndalimin kundër përdorimit të pajisjeve 5G nga “shitës të pabesueshëm” – një eufemizëm për markën Huawei. Brenda dy javësh, kryeministrja Ana Brnabic po hapte një qendër të inovacioneve dhe zhvillimit Huawei në Beograd, duke vlerësuar kompaninë si “një nga partnerët tanë më të mëdhenj dhe më të mirë” në “transformimin dixhital të ekonomisë sonë”, në 5G dhe më gjerë. Ndërkohë, Kina vazhdon të zgjerojë marrëdhëniet e saj me Serbinë, “spirancën” Evropiane të Pekinit. Ministri i Mbrojtjes Vulin kohët e fundit ndoqi një stërvitje me zjarr të drejtpërdrejtë të dronëve kinezë të fituar së fundmi, duke theksuar se Pekini kishte transferuar teknologjinë në Serbi.
Vuçiq këtë muaj i premtoi ambasadorit rus në Serbi se një tubacion gazi do të përfundojë këtë vit, mes projekteve të tjera në sferën e energjisë, duke shkelur angazhimin e Shtëpisë së Bardhë për të diversifikuar furnizimet e energjisë larg Rusisë. Pasi mori një qortim poshtërues për servilizmin e tij në Shtëpinë e Bardhë, Vuçiq u detyrua të recitonte një listë servile të premtimeve në Kremlin, duke përfshirë që Serbia të mos hynte kurrë në NATO, të mos ndryshonte kurrë pikëpamjen e saj për bombardimet e NATO-s në 1999 në Serbi, kurrë të mos vendosë sanksione ndaj Rusisë dhe të vazhdojë politikat e saj miqësore, farefisnore dhe të pavarura ndaj Rusisë, megjithë kritikat e BE-së. Vuçiq sapo ka nisur procesin ligjor për hapjen e një misioni të Ministrisë Ruse të Mbrojtjes në Beograd, duke thelluar marrëdhëniet ushtarake me Moskën.
Surpriza e madhe e marrëveshjes së administratës, përfshirja e Izraelit, mund t’i sjellë izraelitët më pranë shqiptarëve dhe serbëve , por jo serbëve dhe shqiptarëve më afër njëri-tjetrit. I preokupuar me marrëdhëniet, Izraeli nuk ka ambicie që të lehtësojë njohjen mes dy vendeve.
*Autori i këtij teksti, Edward P. Joseph është profesor në Universitetin Johns Hopkins. Ai ka shërbyer në disa misione në Ballkan, duke përfshirë edhe ushtrinë amerikane. I njëjti ishte zëvendësshef i Misionit të OSBE-së në Kosovë.
